بنا به ماده ۲ قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات مصوب سال ۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی، شرکت‌هایی که در زمینه‌ی گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه شامل طراحی و تولید کالا و خدمات در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده بالا فعالیت می‌نمایند، به‌عنوان شرکت یا مؤسسه دانش‌بنیان شناخته می‌شوند. این شرکت‌ها به‌عنوان موتور محرکه اقتصاد دانش‌بنیان و نوآورانه، نقش بسزایی در رشد اقتصادی و علمی کشور ایفا می‌کنند.
نحوه ثبت شرکت دانش‌بنیان با توجه به حیطه تخصصی و شرایط حاکم بر جامعه متفاوت است. این فرآیند شامل مراحلی است که از شناسایی ایده نوآورانه تا تأیید صلاحیت به‌عنوان یک شرکت دانش‌بنیان را دربرمی‌گیرد. در این مقاله به‌طور جامع و مفصل، تمامی مراحل ثبت شرکت دانش‌بنیان و الزامات قانونی آن را تشریح خواهیم کرد. این مراحل شامل تأسیس شرکت، ارائه طرح نوآورانه، تأیید علمی و فنی، و در نهایت اخذ مجوزهای لازم از مراجع ذی‌صلاح است.
شرکت‌های دانش‌بنیان با شرکت‌های تولیدی و صنعتی سنتی تفاوت‌های اساسی دارند. این شرکت‌ها به‌طور معمول به‌جای تولید کالاهای فیزیکی، به تولید دانش و فناوری می‌پردازند. در واقع، دارایی اصلی این شرکت‌ها ایده‌ها، نوآوری‌ها و دانش فنی اعضای آن‌ها است، نه ماشین‌آلات و زمین. این شرکت‌ها متکی به نیروی انسانی متخصص و تحصیل‌کرده هستند که اطلاعات و دانش تولیدشده توسط آن‌ها به‌عنوان محصولات اصلی شرکت محسوب می‌شود.
یکی از بزرگترین چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان، حفظ حقوق معنوی و مالکیت فکری اطلاعات و نوآوری‌ها است. به‌دلیل ناملموس بودن این دارایی‌ها، مسائل حقوقی مرتبط با آن‌ها پیچیدگی‌های خاصی دارند. طرح‌های صنعتی و ثبت اختراعات برای حفاظت از این دارایی‌های نامشهود از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
این ویژگی‌ها در نحوه ثبت شرکت دانش‌بنیان نیز تأثیرگذار هستند، زیرا متقاضیان باید علاوه بر داشتن ایده نوآورانه، بتوانند این ویژگی‌ها را به‌طور مستند به مراجع ذی‌صلاح ارائه دهند.
هدف اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه است. این شرکت‌ها با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی، به‌دنبال تحقق اهداف علمی کشور و افزایش تولید ناخالص داخلی از طریق فناوری‌های پیشرفته هستند.
سایر اهداف شرکت‌های دانش‌بنیان عبارت‌اند از:
برای تشخیص و احراز صلاحیت شرکت‌های دانش‌بنیان، شاخص‌های عمومی و اختصاصی تعریف شده است:
این شاخص‌ها شامل الزامات عمومی برای تمامی شرکت‌های دانش‌بنیان است. از جمله این شاخص‌ها می‌توان به تحصیلات نیروی انسانی و درآمد ناشی از فروش فناوری اشاره کرد:
این شاخص‌ها بسته به نوع فعالیت شرکت به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند:
محصولات دانش‌بنیان به دو دسته تقسیم می‌شوند:
برای دریافت حمایت‌های مالی و قانونی، طرح‌های دانش‌بنیان باید ویژگی‌های زیر را داشته باشند:
شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان پیشگامان نوآوری و توسعه فناوری، نقشی کلیدی در رشد اقتصادی و علمی کشور دارند. نحوه ثبت شرکت دانش‌بنیان و احراز صلاحیت آن‌ها نیازمند درک عمیقی از الزامات قانونی و ویژگی‌های خاص این نوع شرکت‌هاست. با توجه به اهداف والای شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای ارتقای دانش، ثروت و رفاه عمومی، این شرکت‌ها می‌توانند در تحول اقتصادی و پیشرفت فناوری کشور نقش مؤثری ایفا کنند.