بنا به ماده ۲ قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات مصوب سال ۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی، شرکت‌هایی که در زمینه‌ی گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه شامل طراحی و تولید کالا و خدمات در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده بالا فعالیت می‌نمایند، به‌عنوان شرکت یا مؤسسه دانش‌بنیان شناخته می‌شوند. این شرکت‌ها به‌عنوان موتور محرکه اقتصاد دانش‌بنیان و نوآورانه، نقش بسزایی در رشد اقتصادی و علمی کشور ایفا می‌کنند.
نحوه ثبت شرکت دانش‌بنیان
نحوه ثبت شرکت دانش‌بنیان با توجه به حیطه تخصصی و شرایط حاکم بر جامعه متفاوت است. این فرآیند شامل مراحلی است که از شناسایی ایده نوآورانه تا تأیید صلاحیت به‌عنوان یک شرکت دانش‌بنیان را دربرمی‌گیرد. در این مقاله به‌طور جامع و مفصل، تمامی مراحل ثبت شرکت دانش‌بنیان و الزامات قانونی آن را تشریح خواهیم کرد. این مراحل شامل تأسیس شرکت، ارائه طرح نوآورانه، تأیید علمی و فنی، و در نهایت اخذ مجوزهای لازم از مراجع ذی‌صلاح است.
ویژگی‌های شرکت دانش‌بنیان
شرکت‌های دانش‌بنیان با شرکت‌های تولیدی و صنعتی سنتی تفاوت‌های اساسی دارند. این شرکت‌ها به‌طور معمول به‌جای تولید کالاهای فیزیکی، به تولید دانش و فناوری می‌پردازند. در واقع، دارایی اصلی این شرکت‌ها ایده‌ها، نوآوری‌ها و دانش فنی اعضای آن‌ها است، نه ماشین‌آلات و زمین. این شرکت‌ها متکی به نیروی انسانی متخصص و تحصیل‌کرده هستند که اطلاعات و دانش تولیدشده توسط آن‌ها به‌عنوان محصولات اصلی شرکت محسوب می‌شود.
یکی از بزرگترین چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان، حفظ حقوق معنوی و مالکیت فکری اطلاعات و نوآوری‌ها است. به‌دلیل ناملموس بودن این دارایی‌ها، مسائل حقوقی مرتبط با آن‌ها پیچیدگی‌های خاصی دارند. طرح‌های صنعتی و ثبت اختراعات برای حفاظت از این دارایی‌های نامشهود از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
سایر ویژگی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان شامل موارد زیر است:
- خلاقیت و نوآوری بالا: این شرکت‌ها به‌دلیل ماهیت نوآورانه خود، در حل مسائل پیچیده و یافتن راه‌حل‌های خلاقانه پیشرو هستند.
- رقابت‌پذیری فوق‌العاده: به‌دلیل استفاده از فناوری‌های پیشرفته و ایده‌های نوآورانه، نسبت به سایر شرکت‌ها مزیت رقابتی دارند.
- تبدیل ایده به محصول: این شرکت‌ها قادر به تجاری‌سازی ایده‌های خلاقانه و تبدیل آن‌ها به کالاها و خدمات هستند.
- سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی: بخش عمده‌ای از سرمایه این شرکت‌ها به توسعه دانش و مهارت‌های نیروی انسانی اختصاص می‌یابد.
- ارزش‌های معنوی و اجتماعی: این شرکت‌ها علاوه بر اهداف اقتصادی، به تأثیرات اجتماعی و فرهنگی نوآوری‌های خود نیز اهمیت می‌دهند.
این ویژگی‌ها در نحوه ثبت شرکت دانش‌بنیان نیز تأثیرگذار هستند، زیرا متقاضیان باید علاوه بر داشتن ایده نوآورانه، بتوانند این ویژگی‌ها را به‌طور مستند به مراجع ذی‌صلاح ارائه دهند.
اهداف شرکت دانش‌بنیان
هدف اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه است. این شرکت‌ها با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی، به‌دنبال تحقق اهداف علمی کشور و افزایش تولید ناخالص داخلی از طریق فناوری‌های پیشرفته هستند.
سایر اهداف شرکت‌های دانش‌بنیان عبارت‌اند از:
- تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات: این شرکت‌ها با هدف تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه و تولید محصولات و خدمات دانش‌بنیان با ارزش افزوده بالا فعالیت می‌کنند.
- ارتقای علم و دانش جامعه: از طریق تولید و انتشار دانش فنی و برگزاری دوره‌های آموزشی.
- ایجاد اشتغال پایدار: با تکیه بر نیروی انسانی متخصص و تحصیل‌کرده.
- بهبود کیفیت زندگی و رفاه عمومی: از طریق نوآوری‌های فناورانه که به افزایش کارایی و بهبود خدمات منجر می‌شوند.
- رقابت در بازارهای جهانی: با تولید محصولات نوآورانه و صادرات آن‌ها به بازارهای بین‌المللی.
شاخص‌های تشخیص شرکت‌های دانش‌بنیان
برای تشخیص و احراز صلاحیت شرکت‌های دانش‌بنیان، شاخص‌های عمومی و اختصاصی تعریف شده است:
۱. شاخص‌های عمومی
این شاخص‌ها شامل الزامات عمومی برای تمامی شرکت‌های دانش‌بنیان است. از جمله این شاخص‌ها می‌توان به تحصیلات نیروی انسانی و درآمد ناشی از فروش فناوری اشاره کرد:
- حداقل دو سوم اعضای هیئت مدیره باید دارای حداقل مدرک کارشناسی باشند.
- اعضای هیئت مدیره باید حداقل ۳ سال سابقه کاری یا علمی مرتبط با حوزه فعالیت شرکت داشته باشند.
- شرکت باید دارای اختراع ثبت‌شده یا فروش فناوری و محصولات دانش‌بنیان باشد.
۲. شاخص‌های اختصاصی
این شاخص‌ها بسته به نوع فعالیت شرکت به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند:
- شرکت‌های تولیدکننده کالاهای دانش‌بنیان: باید کالاهایی مطابق با فهرست مصوب کارگروه تولید کنند.
- شرکت‌های نوآور در فناوری‌های پیشرفته: باید در حوزه‌هایی با پیچیدگی فنی بالا و تحقیق و توسعه مستمر فعالیت کنند.
رویکردهای مشخص‌کننده محصولات دانش‌بنیان
محصولات دانش‌بنیان به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- محصولات با فناوری برتر و تحقیق و توسعه گسترده: مانند فناوری‌های زیستی، نانو، فوتونیک، انرژی‌های نو و فناوری اطلاعات.
- محصولات در حوزه‌های رسوخ فناوری: مانند نفت و گاز، عمران، حمل و نقل، معدن و کشاورزی که فناوری‌های برتر در آن‌ها رسوخ پیدا کرده است.
شرایط پذیرش طرح‌های حمایتی
برای دریافت حمایت‌های مالی و قانونی، طرح‌های دانش‌بنیان باید ویژگی‌های زیر را داشته باشند:
- تقویت اقتصاد ملی و اشتغال‌زایی پایدار
- ارتقای سطح فناوری و تولید محصولات جدید یا بهبود یافته
- توان بالقوه برای تجاری‌سازی و ورود به بازارهای جهانی
پس از ثبت شرکت، ممکن است نیاز به تغییراتی در ساختار آن داشته باشید. برای آشنایی با روند قانونی این تغییرات، پیشنهاد می‌کنیم ثبت تغییرات شرکت را مطالعه کنید.
نتیجه‌گیری
شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان پیشگامان نوآوری و توسعه فناوری، نقشی کلیدی در رشد اقتصادی و علمی کشور دارند. نحوه ثبت شرکت دانش‌بنیان و احراز صلاحیت آن‌ها نیازمند درک عمیقی از الزامات قانونی و ویژگی‌های خاص این نوع شرکت‌هاست. با توجه به اهداف والای شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای ارتقای دانش، ثروت و رفاه عمومی، این شرکت‌ها می‌توانند در تحول اقتصادی و پیشرفت فناوری کشور نقش مؤثری ایفا کنند.