هیئت های حل اختلاف مالیاتی

یکی از بارزترین نشانه‌های اعمال حاکمیت دولت، اِعمال قدرت مالیاتی و سازوکارهای رسیدگی به اختلافات مالیاتی است. این مسئله نه‌تنها در حوزه مشاوره‌های تخصصی حسابداری و مدیریت ریسک اهمیت بسزایی دارد، بلکه در طراحی فرآیندها و استقرار کنترل‌های داخلی نیز نقش اساسی ایفا می‌کند. مطابق با مفاد ماده ۲۳۷ قانون مالیات‌های مستقیم (ق.م.م)، تشخیص مالیات باید مبتنی بر مبنای قانونی صحیح و استناد به اطلاعات مستند و کافی باشد. با این حال، در برخی موارد مشاهده می‌شود که مأموران مالیاتی با رویکردی سلیقه‌ای یا خودسرانه اقدام به تشخیص مالیات می‌نمایند که این امر اعتراض مؤدیان را برمی‌انگیزد.

حق اعتراض مؤدیان و نقش هیئت‌های حل اختلاف مالیاتی

در راستای ایجاد شفافیت و افزایش اعتماد عمومی، قانون‌گذار برای مؤدیان امکان اعتراض به تشخیص مالیاتی را فراهم آورده است. در چنین مواردی، پرونده برای رسیدگی به هیئت‌های حل اختلاف مالیاتی ارجاع می‌شود. این هیئت‌ها که استقلال کامل دارند، تنها از نظر دبیرخانه‌ای و هماهنگی جلسات تحت نظارت سازمان امور مالیاتی قرار دارند. مؤدی یا نماینده قانونی وی می‌تواند در جلسه رسیدگی حضور یابد و به‌صورت شفاهی یا کتبی دفاعیات خود را ارائه کند.

به‌منظور افزایش نظارت و شفافیت، سازمان امور مالیاتی مکلف به مستندسازی فرآیند برگزاری جلسات هیئت‌های حل اختلاف مالیاتی شده است. یکی از حقوق اساسی مؤدیان، امکان اعتراض به عملکرد مأموران مالیاتی است که از دو مسیر اداری و قضایی قابل پیگیری می‌باشد.

مراحل اعتراض به عملکرد مالیاتی

اعتراض به مالیات تشخیصی از دو مسیر امکان‌پذیر است:

الف) اعتراض از طریق مراجع اداری

مؤدیان موظف‌اند ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص مالیات، اعتراض خود را به اداره مالیاتی مربوطه ارائه نمایند. این اعتراض، در وهله اول، به‌صورت اداری بررسی می‌شود تا در صورت امکان، مسیر دادرسی کوتاه‌تر گردد. چنانچه بررسی اداری منجر به پذیرش اعتراض مؤدی شود، برگ تشخیص اولیه لغو و پرونده مختومه اعلام خواهد شد.

در مواردی که اداره مالیاتی اعتراض مؤدی را نپذیرد، یکی از دو سناریوی زیر رخ می‌دهد:

1. صدور برگ قطعی مالیات: در صورت عدم وجود مستندات کافی جهت تعدیل درآمد، برگ قطعی مالیات صادر شده و مؤدی ملزم به پرداخت آن خواهد بود.
2. تعدیل برگ تشخیص مالیات: در صورتی که اسناد ارائه‌شده از سوی مؤدی مؤثر تشخیص داده شود، مبلغ مالیات کاهش یافته و برگ تشخیص اصلاح‌شده صادر می‌گردد.

اگر مؤدی به نتیجه رسیدگی اداری معترض باشد، پرونده برای بررسی مجدد به هیئت‌های حل اختلاف مالیاتی ارجاع داده می‌شود.

ب) رسیدگی در هیئت حل اختلاف بدوی

در بسیاری از نظام‌های حقوقی، رسیدگی به دعاوی مالیاتی در قالب نهادهایی تخصصی خارج از دستگاه قضایی صورت می‌گیرد. در ایران نیز هیئت‌های حل اختلاف مالیاتی وظیفه بررسی و تصمیم‌گیری در خصوص این اعتراضات را بر عهده دارند.

ترکیب اعضای هیئت حل اختلاف بدوی

هیئت حل اختلاف بدوی متشکل از سه عضو است:

1. نماینده سازمان امور مالیاتی کشور که از میان کارکنان با تجربه این سازمان انتخاب می‌شود.
2. یک قاضی (اعم از شاغل یا بازنشسته) که جهت رعایت اصول عدالت در هیئت حضور دارد.
3. نماینده‌ای از تشکل‌ها یا مجامع حرفه‌ای که نمایندگی بخش خصوصی را بر عهده دارد.

این ترکیب، به‌منظور تضمین بی‌طرفی در رسیدگی‌ها و جلوگیری از اعمال نفوذهای احتمالی در فرآیند صدور رأی در نظر گرفته شده است. جلسات هیئت زمانی رسمیت می‌یابد که هر سه عضو حضور داشته باشند.

ماهیت و سرنوشت آراء هیئت بدوی

آراء صادره از سوی هیئت حل اختلاف مالیاتی بدوی، غیرقطعی بوده و قابلیت تجدیدنظر دارند. چنانچه مؤدی یا مأموران مالیاتی نسبت به رأی صادره اعتراض داشته باشند، پرونده به هیئت حل اختلاف تجدیدنظر ارجاع می‌شود.

اگه میخواهید بدانید که دلیل معافیت های مالیاتی شرکت های دانش بنیان چیه این مقاله را بخوانید : معافیت مالیاتی شرکت‌های دانش بنیان

ج) رسیدگی در هیئت حل اختلاف تجدیدنظر

بر اساس ماده ۲۴۷ قانون مالیات‌های مستقیم، آرای هیئت‌های حل اختلاف مالیاتی بدوی به‌صورت اصولی قطعی و لازم‌الاجرا تلقی می‌شود. با این حال، در صورتی که مؤدی یا اداره مالیاتی ظرف مدت ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی، اعتراض خود را به‌صورت کتبی اعلام نمایند، پرونده جهت بررسی مجدد به هیئت حل اختلاف تجدیدنظر ارسال خواهد شد.

رای صادره از سوی هیئت تجدیدنظر، برخلاف هیئت بدوی، قطعی و لازم‌الاجرا می‌باشد و قابلیت اعتراض مجدد در مراجع داخلی سازمان امور مالیاتی را ندارد. تنها راه برای تغییر یا ابطال این رأی، مراجعه به دیوان عدالت اداری است که فرایندی پیچیده‌تر و زمان‌بر محسوب می‌شود.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

فرایند رسیدگی به اختلافات مالیاتی در ایران دارای سلسله‌مراتبی مشخص و ساختاری دقیق است. مؤدیان در وهله نخست، فرصت اعتراض در مراجع اداری را دارند و در صورت عدم حصول نتیجه، می‌توانند پرونده خود را به هیئت‌های حل اختلاف مالیاتی ارجاع دهند.

در مرحله بدوی، هیئت متشکل از نماینده سازمان امور مالیاتی، یک قاضی، و نماینده بخش خصوصی، مسئول بررسی ادعاهای مطرح‌شده است. چنانچه مؤدی به رأی صادره معترض باشد، امکان تجدیدنظرخواهی در هیئت حل اختلاف مالیاتی تجدیدنظر وجود دارد. رأی این هیئت، قطعی و لازم‌الاجرا خواهد بود.

با این ساختار، قانون‌گذار تلاش کرده است که ضمن رعایت حقوق مؤدیان، از یک سو فرآیندهای مالیاتی را شفاف‌تر سازد و از سوی دیگر، نظارت مؤثر بر اجرای قوانین مالیاتی را تضمین نماید.